سالمندی، دوران مهمی از زندگی است و امروزه به دلیل بالا رفتن امید به زندگی و کاهش میزان زاد و ولد در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ، پدیده ســالمندی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. برای نمونه، انسان ها نسبت به گذشتـه عمر طولانی¬تری دارند به طوریکه در سال های 55-1950 میانگین سن امید به زندگی 48 سال بود ، در حالیکه در سالهای 10-2005 این میانگین به 68 سال رسیده است .
از سویی دیگر، آمارها نشان می دهند که؛ میانگین میزان زاد و ولد از 5 کودک برای هر زن در سال 1950 به 3/2 کودک برای هر زن در سال 2014 کاهش یافته است.. این آمارها نشان می دهند با افزایش امید به زندگی و کاهش زاد و ولد، جمعیت جهان در حال پیر شدن است.
سالمندی در نگاه اجتماعی شامل برخی برداشت های قالبی منفی می باشد . در این نگاه، مردم از پیری می ترسند و در افکار عمومی پیری با تنهایی، بیماری، ناتوانی و از کار افتادگی همراه است. البته، تجارب افراد کهنسال همیشه این امر را تایید نمی کند. برای نمونه: 65 درصد جوانان انتظار دارند در سالمندی تنهایی را تجربه کنند اما، تنها 13 درصد از سالمندان تنهایی را تجربه می کنند.
افراد مسن به طور معمول دیدگاهی مثبت نسبت به سلامتی خود دارند و تنها یک سوم آنها شرایط سلامت خود را متوسط یا بد گزارش می کنند. با این همه، باید گفت، سالمندی در حقیقت فرایند فرسایشی طبیعی و نا گریزی است که می توان با مراقبت های مناسب و شناخت آن، بیماری و ضعف را در این دوره از زندگی به کمترین مقدار رسانده و دوران پیری سالم و هنجاری را طراحی نمود و این هدفی است که حیطۀ سلامت عمومی در گروه سالمندان دنبال می کند: کاهش ضعف و بیماری و افزایش سلامتی و طول عمر.
عمر اگر خوش گذرد، زندگی نوح کم است
وَر بسختی گذرد، نیم نفس بسیار است
از این رو، پژوهش دربارۀ این دورۀ مهم زندگی، می تواند به عنوان یکی از اولویت های اساسی در هر جامعه ای مطرح باشد. دلایل گوناگونی می توانند توجیه کنندۀ ضروت پژوهش و تحقیق در حیطۀ سالمندی باشند:
· همانطور که بیان شد، امروزه با بهبود شرایط بهداشتی و درمانی و کاهش نرخ مرگ و میر و افزایش شاخص امید به زندگی، ما شاهد افزایش رو به رشد جمعیت سالمندان در جهان هستیم.
بر اساس آمارهای سازمان جهانی بهداشت ، در سال 2000، سالمندان 7 درصد جمعیت کلی را تشکیل می دادند( 600 میلیون سالمند) در حالیکــه، پیش بینی می شود گروه سالمندان در سال 2050 میلادی، 16 درصد جمعیت آنروز جهان را (دو میلیارد نفر) تشکیل دهند. (نگارۀ 1)
بر این اساس، سالمندان سریعترین نرخ رشد جمعیت را در بین گروههای مختلف سنی دارند. هم اکنون، حدود دو سوم جمعیت سالمند دنیا در کشورهای در حال توسعه، مانند ایران، زندگی می کنند و پیش بینی می شود این رقم در سال 2050 به 80 درصد برسد. بر اساس مستندات سازمان جهانی بهداشت، افراد 60 سال و بالاتر، به عنوان سالمنـد شناختــه می¬شوند. کشورهایی که جمعیت سالمند آنها بالاتر از 7 درصد باشد جزو کشورهای دارای جمعیت سالخورده طبقه بنـدی می شوند. (جدول 1)
کشور درصد جمعیت بالای 65 سال
ژاپن 4/26
ایتالیا 7/21
آلمان 4/21
فرانسه 7/18
سوئد 2/18
انگلستان 1/18
استرالیا 15
آمریکا 7/14
کره جنوبی 13
چین 5/9
جدول 1: 10 کشور سالخورده جهان (8)

داده های حاصل از گزارش مرکز آمار ایران نشان می دهد؛ جمعیت سالمند ایران 9/3 درصد جمعیت ایران در سال 1355 بوده است که با افزایش دو برابری به 3/7 درصد جمعیت، در سال 1385، رسیده است و در سال 1390 این نسبت به 3/8 درصد کل جمعیت رسیده است که رقمی معادل 6 میلیون 430 هزار نفر است.
بر اساس گزارش سازمان ملل متحد ، تعداد سالمندان ایرانی در سال 2050 میلادی به بالای 26 میلیون نفر (26 درصد کل جمعیت آنروز ایران) خواهد رسید. (نگارۀ 2).
با توجه به چنین روند رو به رشدی در جمعیت سالمندی کشور ، می بایست این دوره از زندگانی از جهات مختلف مورد بررسی قرار گیرد تا به این دوران، نه به عنوان دورۀ عاجزی و ناتوانی، بلکه به عنوان دوره آرامش و نیکزیستی نگاه شود.

تغییرات هنجار در دوران سالمندی
به طور کلی می توان گفت که سالمندی هنجار از ابعاد مختلف قابل بررسی است: بعد جسمانی ، بعد شناختی، هیجانی و اجتماعی و رفتاری.
الف) جسمانی
· تغییرات حسی
بینایی: بسیاری از افراد بزرگسال ممکن است دید خوب و هنجار داشته باشند ولی در اواخر دهه ی چهارم و اوایل دهه پنجم زندگی، افراد ممکن است با افت بینایی روبرو شوند.
شنوایی: تقریبا 30 درصد سالمندان، مشکلات شنوایی دارند .آمار نشان می دهد در 25 درصد افراد تا 60سالگی و 65 درصد افراد تا 80 سالگی کاهش شنوایی روی می دهد.
چشایی و بویایی:بویایی و چشایی نیز تحت تاثیر روند سالمندی قرار می گیرند. تعداد کل جوانه های چشایی بعد از 80 سالگی کاهش می یابد. بعضی افراد نیز کاهش در حس بویایی را تجربه می کنند و این امر معمولا به خاطر وجود مشکلاتی در گیرنده های بویایی است.
لامسه: پوست بدن یک نقش محافظتی ایفا می کند. تغییرات پوستی مانند ، چروک شدن ، نازک شدن ، خشک شدن و پوسته پوسته شدن پوست در دوران سالمندی ، افراد را نسبت به درد و آسیب حساس می کند .
· تغییرات استخوانی و ماهیچه ای
قد افراد به علت فشرده شدن دیسک های بین مهره ای کوتاه شدن ستون فقرات، کاهش می یابد. وزن مردها تا حدود 60 سالگی و زنها تا حدود 70 سالگی افزایش و بعد از آن کاهش می یابد. کاهش حجم عضله(آتروفی عضلانی) و افزایش چربی در سالمندان عمومیت دارد.
در نتیجه قدرت عضلانی کاهش می یابد. سطح کلسیم کاهش یافته و استخوانها شکننده تر می شوند. مفاصل نیز مشکلاتی را برای سالمندان ایجاد می کنند. در واقع آرتروز شایعترین مشکل مزمن سالمندان است.
· عملکرد حرکتی
با افزایش سن، توانایی رفتارها و حرکات پیچیده در فرد از دست می روند.انجام فعالیتهای پیچیده منوط به ظرفیت فیزیکی و عصبی می باشد که با افزایش سن و کاهش این ظرفیت ها، انتظار از دست رفتن پیچیدگی رفتاری، بالا می رود. مطالعات متعدد نشان دادند که کنترل ژست با افزایش سن کاهش می یابد. این افت در کنترل ژست، در اوایل دهه پنجم زندگی شروع می شود و بتدریج و منظم در ادامه زندگی پیشرفت می کند.
· تغییرات جنسی
تمایل و عملکرد جنسی ممکن است حتی تا دهه های هشتم و نهم زندگی در حدود طبیعی باشد، ولی فراوانی دفعات آن(کمی و کیفی) کاهش یابد. تغییرات آناتومیک، فیزیولوژیک و هورمونی، باعث می شود که هم مردها و هم زنها به محرکهای بیشتری برای تحریک شدن و زمان بیشتری برای رسیدن به ارگاسم نیازمند باشند.
· تغییراتی در سیستم اعصاب مرکزی و هورمون ها
از نظر کلی یکی از مشکلات دوره سالمندی، آسیب به هیپوکامپ است که مشکلاتی را در یادگیری و حافظه سبب می شود و مشکل طبیعی وابسته سن محسوب می شود
مغز با افزایش سن تا 80 سالگی، حدود 17 درصد کاهش وزن نشان می دهد
یکی از علل افول در عملکرد مغزی، ممکن است تغییر وابسته به سن در سد خونی مغزباشد.
کاهش معنادار وابسته به سن سنتز دوپامین در استریاتومواکسترااستریاتال (بجز مغز میانی)در کالبد شکافی مغز افراد طبیعی سالمند مشاهده شده است.
· تغییرات در عملکرد سیستم قلبی /عروقی
افزایش ضربان قلب و شدت آن و کاهش برون داد قلبی. پاسخ ضربان قلب در شروع ورزش کاهش می یابد. الگوی دیاستولیک فشار خون تغییر می کند. بدین ترتیب، ظرفیت تحمل ورزش کاهش می یابد.
آئورت و شاخه های اصلی آن سفت می شوند و سفت شدن آئورت و بدعملکردی اندوتلیال باعث افزایش خطر بیماری قلبی عروقی می شود.
فشار خون در حالت استراحت افزیش می یابد. فشار خون در حالت اوج ورزش نیز در سالمندان بیش از جوانان است بویژه در زنان سالمند. افزایش فشار خون سیستولیک منعکس کننده ی افزایش فعالیت قلب است.
جریان خون پا در حالت استراحت، ورزش آهسته و تند، کاهش می یابد. این امر ممکن است ورزش کردن و نظم فشار خون را در سالمندی تحت تاثیر قرار دهد.
احساس تشنگی کاهش می یابد. ظرفیت رنال سدیم و حفظ آب، آسیب می بیند. حجم کلی آب بدن با افزایش سن کاهش می یابد.
شما همچنان مقاله سالمندی و چالش های آن را از سایت بنیاد فرهنگ سالمندی مطالعه میکنید.
ب) شناختی
شناخت حاصل عملکرد مغز است. از آنجا که مغز تغییراتی را در جریان افزایش سن نشان می دهد، انتظار می رود شناخت نیز دچار تغییراتی شود. یعنی با افزایش سن، افولهایی در سیستم شناختی رخ می دهند.
· حافظه
توانایی یا گنجایش حافظه، با افزایش سن کاهش می یابد. چنین کاهشی به ویژه در حافظه فعال مانند حفظ کردن یک شماره تلفن بسیار مشهود است. اما در این بین حافظه رویدادی که مر بوط به خاطرات فرد است، کمتر آسیب می بیند.
· زبان
ناتوانی در بازشناسی کلمات در سالمندان قابل پیش بینی است. یکی از نقاط مثبت تغییرات همراه با افزایش سن، افزایش دامنه لغات است.افراد مسن تر دامنه لغات وسیعتری نسبت به جوانترها دارند.
زبان و حافظه رابطه نزدیکی با هم دارند. در درک زبان، آنچه را که شنیده یا خوانده ایم بدون آگاهی هشیار به یاد می آوریم. درک زبان شفاهی، مانند حافظه ناآشکار، در اواخر زندگی خیلی کم تغییر می کند.
· عملکردهای شناختی/ اجرایی
عملکردهای اجرایی، تعدادی از کارکردهای مغز هستند که مسئول تنظیم و کنترل رفتارند. برخی از این کارکردها عبارتند از:
برنامه ریزی، قضاوت، بازداری، حافظه ، توجه، روانی کلام، تصمیم گیری. مطالعات، بیانگر این امر هستند که در میان عملکردهای اجرایی، حافظه ی فعال، توانایی یادگیری و انعطاف پذیری شناختی، در دوران سالمندی، بیش از دیگر عملکردها دچار نقص می شوند.
همچنین نقص در زمینه ی قضاوت و تصمیم گیری در این گروه بیشتر به چشم می خورد.
· پردازش اطلاعات
با افزایش سن مدت زمان انجام تکالیف افزایش می یابد. همینطور افزایش سن، تعداد مواردی که در حافظه فعال باید به سرعت در دسترس قرار گیرند را کاهش می دهد. به جهت تغییرات در سرعت پردازش، باید انتظار داشت که سرعت خواندن با سن کندتر شود.
پ) هیجانی
برخی محققان معتقدند؛ افراد سالخورده و آنهایی که از لحاظ روانی پخته هستند، از احساسات خود بیشتر خبر دارند. خبرگی هیجانی سالمندان به آنها کمک می کند تا تعبیرهای هیجانی را از جنبه های عینی موقعیتها، به نحوی کارآمدتر از جوانان تفکیک کنند. درنتیجه، راهبردهای مقابله کردن آنها معمولا به این صورت است که قبل از تصمیم گیری درباره یک اقدام، باید مطمئن شوند تمایلات آنها کاملا درک شده است.
ت) اجتماعی
از نظر اجتماعی متغیرهایی که در دوره سالمندی مورد توجه هستند عبارتند از: بازنشستگی، فوت همسالان و دوستان، فوت همسر، گستردگی یا محدودیت شبکه اجتماعی حمایت کننده و… هر یک از این متغیرها در تعامل با سایر متغیرهای درونی و بیرونی تاثیرات قابل توجه مثبت یا منفی بر روند زندگی سالمندان دارند که این تاثیرات برای هر فرد منحصر به فرد هستند و مبتنی بر شرایط شخصی اش قابل بررسی است.
ج) رفتاری
· خواب
بیشتر سالمندان، از مشکلات خواب شکایت دارند. این مشکلات در مردان از 30 سالگی و در زنان از 50 سالگی شروع می شود. خواب سالمندان از کیفیت خوبی برخوردار نیست. برخی عواملی که در سالمندان موجب بروز اختلال خواب می شوند عبارتند از: عوامل فیزیولوژیک، عوامل پزشکی، داروهای خاص بیماریهای روانی، اختلال خواب اولیه، عوامل رفتاری-اجتماعی، خانوادگی و عوامل محیطی.
· تغذیه
سالمندان برای محافظت از استخوانها به کلسیم و ویتامین D، برای محافظت از دستگاه ایمنی به روی و ویتامین های E, C, B6 و برای پیشگیری از رادیکالهای آزاد به ویتامین های A, C, E نیاز دارند. ، باید به خاطر داشت که نیازهای بدن با افزایش سن تغییر می کنند و شاید نیاز باشد بعضی از ویتامین ها و پروتئین ها را متناسب با نیازهای بدن استفاده کنیم.
سالمندانی که منظم ورزش می کنند نسبت به همسالان خود از سلامتی جسمانی بیشتری برخوردارند و از نظر ذهنی مثبت اندیش تر هستند.
شما همچنان مقاله سالمندی و چالش های آن را از سایت بنیاد فرهنگ سالمندی مطالعه میکنید.
بیماری آلزایمر : مهم ترین چالش دوره سالمندی
الف) بیماری آلزایمر چیست؟
بیماری آلزایمر شایع ترین نوع دمانس با شروعی تدریجی و پیشرفتی مداوم است که به مرور زمان حافظه و توانمندی های ذهنی / شناختی دیگر مانند تفکر، استدلال و قضاوت فرد را تحت تاثیر قرار می دهد و فرد مبتلا در انجام وظایف روزانۀ زندگی با مشکل مواجه می شود.
این بیماری با آسیب به حافظۀ کوتاه مدت آغاز می شود و کم کم در افراد مبتلا، به دلیل درگیری قسمت های دیگر مغز، علائمی چون:
اختلالات شناختی ( مانند اختلال در زبان، تفکر، قضاوت، استدلال، جهت یابی، تصمیم گیری ، حل مسئله، یادگیری مطالب جدید، توجه، خواندن و نوشته)
اختلالات خلقی ( مانند تحریک پذیری، اضطراب، افسردگی، ضعیف شدن توانمندی های هیجانی/ عاطفی، پارانویا، مشکلات خواب، بروز واکنش های هیجانی ناگهانی و بی دلیل)
اختلالات رفتاری ( رفتار غیرقابل پیش بینی، بی قراری و پرتحرکی یا از سویی دیگر بی حرکتی، بروز رفتارهای وسواس گونه، برداشتن وسایل دیگران، تکرار یک رفتار یا کلام، تغییر شخصیت، کاهش تعادل حرکتی و بروز رفتارهای ناپسند).
ب) شیوع بیماری آلزایمر
بر اساس آمارهای موجود هم اکنون در جهان در هر 4 ثانیه یک نفر به آلزایمر مبتلا می شود. بر مبنای داده های همه گیر شناسی موجود، امروزه 36 میلیون ننفر به دمانس مبتلا هستند و تعداد افراد مبتلا ممکن است هر 20 سال دو برابر شود و تخمین زده می شود که در سال 2040 به 81.1 میلیون نفر برسد.
پ) آیا آلزایمر بیماری ژنتیکی است؟
علت بیماری آلزایمر هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. برخی عوامل خطر ساز در بروز بیماری الزایمر عبارتند از :
1. سن بالاتر از 65 سال
2. سابقه خانوادگی
3. سکته مغزی
4. سابقه ضربه شدید به مغز
5. بیماری های عروق کرونر
6. کمبود فعالیت های فکری
7. جنسیت (زن)
8. کمبود ویتامین هایی مانند B1، B12، C، E، A
9. کمبود فعالیت بدنی و ورزش
10.سابقه افسردگی
11.استرس های روانی – اجتماعی
12.افزایش کلسترول خون، مصرف دخانیات و سموم موجود در محیط زیست
یکی از مهم ترین علل مطرح در زمینه آلزایمر، بعد ژنتیکی آن است. بیماری آلزایمر دو نوع زودرس و دیررس دارد که نوع زودرس آن بیشتر توجیه ژنتیکی دارد و در سن پایین و با شدت بیشتری بروز می کند. نوع دیررس نیز تلفیق تاثیر عوامل محیطی و ژنتیکی است. ژنهای شناخته شده در بیماری آلزایمر نوع زودرس عبارتند از: APP, PSEN1,PSEN2 و ژنهای مورد مطالعه در بیماری آلزایمر دیررس عبارتند از : آپولیپوپروتئین ای(APOE) و داینا..