کتاب «ایران فرهنگی»: 10 دفتر
نوشته: داریوش فرهود (استاد ژنتیک و انسان‌شناسی دانشگاه مونیخ، عضو فرهنگستان علوم جهان سوم - تریست، کارشناس سازمان جهانی بهداشت - ژنو، عضو پیوستهٔ فرهنگستان علوم پزشکی ایران- تهران، عضو کمیته‌های اخلاق سازمان یونسکو ایران- تهران)
اول دفتر به نام ایزد دانا
ایـران مهـد فرهنـگ جهـان
(اخلاق، ادب، زبان، دین، حکومت، هنر و ...)
پیشگفتار
این نوشته‌ها، جـوشیده از فزونی دانسته‌های من نبوده، بلکه در جستجوی پاسخی به انبوه نادانسته‌های من شکل گرفته است.
زمان کودکی و پرورش اینجانب در محیط معنوی خانواده، به ویژه با الگوبرداری از روحیه و رفتار مرحوم پدر، که یک فرهنگیِ بسیار با اخلاق، با ایمان، ایران‌دوست و استاد ادبیات فارسی و عربی بود، سپری شد.
به یاد دارم که در دوران پیش از دبستان، همواره از سخنان پدرم که شامل گزیده‌های اخلاقی، پند و اندرز، سخنان پیامبران، پیشوایان اسلام، زرتشت پیامبر، دانشمندان، نویسندگان و شعرای ایرانی بود، لذت می‌بردم. به این ترتیب در واقع پایه‌های فرهنگ (اخلاق، ادب و ایمان)، از همان دوران دبستان و دبیرستان در وجودم شکل گرفت.
در دوران تحصیلات دانشگاهی در آلمان غربی (از 19 سالگی) نیز به فرّ ایزدی، با حفظ فرهنگ شریف ایرانی، از لغزش‌های درشت و پندار ناپاک و کردار نادرست، در امان ماندم. در اردیبهشت ماه 1351 به ایران بازگشتم و با تمام وجود بوسه بر خاک میهن زدم.
به عنوان عضو ثابت کمیتهٔ اخلاق سازمان جهانی بهداشت 1372/1993 ژنو، با همکاری در تنظیم اولین آیین‌نامهٔ ملاحظات اخلاقی در ژنتیک پزشکی، عملاً قدم در راه پاک و باصفای آموزش اخلاق حرفه‌ای و فرهنگ‌سازی گذاشتم، که فرّ ایزدی بار دیگر مرا چراغ راه بود.
از سال 1383، با گردآوری مجموعه کاربردهای اخلاق، به عنوان یکی از شاخص‌های فرهنگی، در زمینه‌های گوناگون علوم، به نظرم رسید که اخلاق را باید در لایه‌های فرهنگ، تاریخ و ادب ایران باستان، جستجو کنم و چنین بود که کار این مجموعه آغاز شد.
فرهنگ ایرانیانِ باستان، بر اخلاق، راستی و یکتاپرستی استوار بود و هرگز در این سرزمین، نمونه‌ای از بت‌پرستی دیده نشده است. همین آیین آزادگی بود که مردانی ستُرگ چون کوروش بزرگ و داریوش بزرگ، در آن پرورش یافتند؛ به گونه‌ای که در 2500 سال پیش که قدرت‌های آن زمان، گرفتار جنگ و قتل و غارت بودند، کوروش بزرگ، منشور حقوق بشر را برای نخستین‌بار ارائه کرد که تا به امروز همواره مورد احترام و تحسین جهانیان بوده و زینت‌بخش سرسرای سازمان ملل است.
در زمان پادشاهی داریوش بزرگ نیز خدمات ارزنده‌ای همچون ساخت شهر پارسه «تخت جمشید»، ضرب اولین سکه رایج دادوستد جهان «درک»، ساخت راه‌ها، ایجاد سپاهی دائمی به نام «سپاه جاویدان»، حفر آبراه بین دریای سرخ و دریای مدیترانه «کانال سوئز»، تأسیس اولین چاپار یعنی پست منظم در جهان، برپایی اولین سنگ‌نبشتهٔ سه زبانه در بیستون «هنر ترجمه»، برقراری شاهنشاهی ایران بزرگ از بخش شرقی هند کنونی تا سرزمین‌های شمال آفریقا، به صورت حکومت‌های محلی «ساتراپ‌ها» انجام شد.
دربار پادشاهان ایران (پاتروناژها) در واقع فرهنگستان‌هایی بودند که در آنجا ادیبان، شاعران، دانشمندان، ریاضی‌دانان، فیلسوفان و نخبگان، بالیده و نوازش می‌شدند. بسیاری از شاهان بزرگ، نه تنها برای سرزمین پر افتخار ایران، بلکه برای تمامی جهان، تاریخ‌ساز بوده‌اند. آن‌هایی که فکر می‌کنند همهٔ شاهان کشورها، جز رنج و بدبختی و ظلم و ستم، چیزی برای کشورشان نداشته‌اند، سخت افراط می‌کنند.
تمدن جهان غرب و به ویژه کشورهای اسلامی، عمیقاً وامدار فرهنگ، اخلاق، ادب و هنر ایران بوده و هست. افراد سرشناسی از خاندان برمکیان و نوبختیان و دیگر ایرانیان، تمامی فرهنگ و ادب غنی ایرانی، اندرزنامه‌ها و پندنامه‌ها را از متون پهلوی به عربی و حتی یونانی ترجمه کردند. (نقل از ابن ندیم)
تاریخ ایران همانند تاریخ مصر، چین، هند و ...، بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ جهان است. باید توجه داشت که مرزهای فرهنگی ایران به مراتب فراتر از مرزهای سیاسی ایران کنونی است و آثار و پیامدهای مطلوب آن، هنوز هم در هند، پاکستان، افغانستان، آسیای میانه، کشورهای عربی خلیج فارس، ترکیه، عراق، سوریه، لبنان و حتی یونان و مصر و ... و امروزه نیز در امریکا، کانادا، استرالیا، اروپا و کشورهای خاور دور، دیده می‌شود.
در این کتاب، پیدایش فلات ایران، دوران باستان و تمدن‌های بزرگی همچون سومری‌ها، ایلامی‌ها، آشوری‌ها و آریایی‌ها، عظمت دوران هخامنشیان و شگفتی‌های دوران اشکانیان و ساسانیان تا ویرانی‌های حاصل از رومیان، تازیان، تاتاریان، همگی در یک توالی زمانی آورده شده است.
همچنین، دربارهٔ شهرهایی که این تمدن‌ها و دودمان‌ها، آنجا را به عنوان پایتخت خود برگزیده و رونق بخشیده و آثار باشکوهی به جای گذاشته‌اند و نیز موقعیت جغرافیایی هر تمدن و درفش و پرچم هر دودمان، سخن گفته شده است.
در این کتاب، گزیده‌ای از ایران‌شناسان برجستهٔ ایرانی و خارجی که تلاش بسیار برای شناساندن فرهنگ، ادب و تمدن پر آوازهٔ این سرزمین به جهانیان داشتند‌، معرفی شده‌اند.
در این گردآوری کوشش شده تا بدون نگاه و جهت‌گیری‌های خاص، واقعیت‌ها در مورد گذشتگان نوشته شود تا مفید حال آیندگان باشد.
در اینجا لازم است از جلدهای بعدی این مجموعه نام برده شود:
• جلد دوم؛ شامل شناسنامهٔ شاعران، نویسندگان و دانشوران ایران، از دوران باستان تا پایان سدهٔ سیزدهم (حدود 4000 نفر).
• جلد سوم؛ شامل شناسنامهٔ شاعران و نویسندگان و دانشوران ایران، از آغاز سدهٔ چهاردهم تاکنون (حدود 3000 نفر).
• جلد چهارم؛ گزیده‌ای از یکصد اختر تابناک، از کهکشان شعر و ادب و اخلاق ایران.
• جلد پنجم؛ دربارهٔ ایران‌شناسان، باستان‌شناسان، زبان‌شناسان و سفرنامه‌نویسان (حدود 1000 نفر).
• جلد ششم؛ دربارهٔ پیشینهٔ روستاها، شهرها، استان‌های ایران باستان و همچنین کشورهای در قلمرو فرهنگی و سیاسی ایران بزرگ.
• جلد هفتم؛ دربارهٔ زبان و ادب فارسی، در شش بخش: پیشینهٔ زبان فارسی، پیشینهٔ خط فارسی، سبک شناسی نثر فارسی، سبک‌شناسی شعر فارسی، قالب‌های شعر فارسی و گویش‌ها و لهجه‌های محلی ایران.
• جلد هشتم؛ گاهشماری ایرانی، شامل پیشینه و تاریخچهٔ شکل‌گیری و محاسبات تقویم خورشیدی ایرانی و برتری‌های این گاهشمار بر گاهشمار قمری عربی و گرگوری و دیگر نمونه‌ها.
• جلد نهم؛ دربارهٔ فرهنگ و هنر پارسی، شامل بخش‌های: جشن‌ها، سوگواری‌ها، گورها و خاکسپاری؛ موسیقی، خوانندگی، خونیاگری، سرودها (مذهبی، رزمی، بزمی)؛ نقاشی، صورتگری، نقش سنگ‌ها، تندیس‌سازی؛ لباس و تن‌پوش (مردانه، زنانه، بچگانه)؛ داد و ستد، بازرگانی، سکه، پول (طلا، نقره، مفرغ).
• جلد دهم؛ دربارهٔ همانندی و همپوشانی اخلاقی ادیان گوناگون جهان، شامل سه بخش: ادیان آسیایی، ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت، اسلام) و باورهای آزاد.
امید است که این گردآوری‌، در آینده از سوی بزرگان فرهنگ، تاریخ، ادب و زبان که در این سرزمین بسیارند، در کیفیت و کمیت، تکمیل شوند و کاستی‌های موجود را که برخاسته از انگیزهٔ بسیار و توان اندک گردآورنده بوده است، ببخشایند.
به راه بادیه رفتن، به از نشستن باطل
که گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم
به پایان آمد این دفتر، حکایت همچنان باقیست